2008ല്‍ ഫോബ്‌സിന്റെ കണക്കനുസരിച്ച് ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ധനികനായ ആറാമത്തെ വ്യക്തിയായിരുന്നു അനില്‍ അംബാനി. 42 ബില്യണ്‍ ഡോളറായി എന്ന് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആസ്തി. എന്നാല്‍ അതിന് ശേഷം പന്ത്രണ്ടു വര്‍ഷം പിന്നിട്ടപ്പോള്‍ അനില്‍ അംബാനി വെറും വട്ടപൂജ്യം. ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ധനികരില്‍ അഞ്ചാം സ്ഥാനത്താണ് ഇന്ന് മുകേഷ് അംബാനി. എന്നാല്‍ അനിയന്‍ വായ്പ കുടിക വരുത്തിയതിന് ബാങ്കുകളുടെ ജപ്തി ഭയന്ന് ഓടി ഒളിച്ചു നടക്കുന്നു. വായ്പ അടക്കാന്‍ പണം ഇല്ലാത്തിന് അനില്‍ അംബാനി ലണ്ടന്‍ കോടതിയില്‍ തന്റെ ആസ്തി വെറും പൂജ്യമാണെന്ന് വ്യക്തമാക്കിയിരിക്കുന്നു. കുടുംബ സ്വത്ത് വിഭജനത്തില്‍ ടെലികോം, വൈദ്യുതി ഉല്‍പാദനം, ധനകാര്യ സേവന ബിസിനസുകള്‍ എന്നിവ ഏറ്റെടുത്ത് അനില്‍ അംബാനി പിരിഞ്ഞെങ്കിലും ഈ ബിസിനസ്സുകളെല്ലാം കടത്തില്‍ മുങ്ങുകയായിരുന്നു. അനില്‍ അംബാനി എന്ന കോടീശ്വരന്റെ പതനം എങ്ങനെയായിരുന്നുവെന്ന് നോക്കാം.

2019 ജൂണ്‍ വരെ, അനില്‍ അംബാനിയുടെ കീഴിലുള്ള റിലയന്‍സ് ഗ്രൂപ്പിന്റെ ആറ് ഗ്രൂപ്പ് കമ്പനികളുടെ മൊത്തം വിപണി മൂലധനം 6,196 കോടി രൂപയായിരുന്നു. എന്നാല്‍ ഇന്ന് 300 മില്ല്യന്‍ ഡോളറിന്റെ കടബാധ്യതയാണ് അനില്‍ അംബാനിക്ക് ഇന്നുള്ളത്. കടമെടുത്ത പണം തിരികെ നല്‍കാന്‍ കഴിയാത്തതിനാല്‍ മൂന്ന് ചൈനീസ് ബാങ്കുകളോട് കോടതി വഴി പൊരുതുകയാണ് അനില്‍ അംബാനി. 2012 ല്‍ റിലയന്‍സ് കമ്മ്യൂണിക്കേഷന്‍സിന് വായ്പ നല്‍കിയ 680 മില്യണ്‍ ഡോളര്‍ തിരിച്ചുപിടിക്കാന്‍ ആറ് ആഴ്ചയ്ക്കുള്ളില്‍ 100 മില്യണ്‍ ഡോളര്‍ നിക്ഷേപിക്കാനാണ് അനില്‍ അംബാനിയോട് ലണ്ടന്‍ കോടതി ആവശ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. എന്നാല്‍ ബാധ്യതകള്‍ കണക്കിലെടുത്ത് നിക്ഷേപത്തിന്റെ മൂല്യം ഇടിഞ്ഞുവെന്നും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മൊത്തം മൂല്യം ഇപ്പോള്‍ വെറും പൂജ്യമാണെന്നുമാണ് അനില്‍ അംബാനി കോടതിയില്‍ വാദിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഇതാ ഇപ്പോള്‍ യെസ് ബാങ്കിന് അനില്‍ അംബാനി ഗ്രൂപ്പിന്റെ ആസ്ഥാന മന്ദിരമുള്‍പ്പെടെ ഏറ്റെടുക്കുകയും ചെയ്തു. വായ്പ തട്ടിപ്പ് നടപ്പിനെ തുടര്‍ന്ന് സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധയിലായ ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ അഞ്ചാമത്തെ സ്വകാര്യ ബാങ്കായ യെസ് ബാങ്കിന് ഇത് നിക്കകള്ളിയുടെ കൂടെ കാര്യമാണ്. 2892 കോടിയുടെ വായ്പ കുടിശികയാണ് യെസ് ബാങ്കില്‍ അനില്‍ അംബാനി വരുത്തിയത്. ഇതിനെ തുടര്‍ന്ന് സാന്താക്രീസില്‍ മുംബൈ വിമാനത്താവളത്തിന് സമീപം 20000 ചതുശ്ര അടിയിലേറെ വലുപ്പമുള്ള കെട്ടിടം, ദക്ഷിണ മുബൈയിലെ നാഗില്‍ മഹല്‍ എന്ന കെട്ടിടത്തിലെ രണ്ട് ഫഌറ്റുകള്‍ എന്നിവ യെസ് ബാങ്ക് ഏറ്റെടുത്തു.

മുകേഷ് അംബാനിയുടെയും അനില്‍ അംബാനിയുടെയും പിതാവായ ധീരുഭായ് അംബാനി 2002ല്‍ മരിച്ചപ്പോള്‍, മുകേഷ് അംബാനി റിലയന്‍സ് ഇന്‍ഡസ്ട്രീസിന്റെ ചെയര്‍മാനും അനില്‍ അംബാനി മാനേജിംഗ് ഡയറക്ടറുമായിരുന്നു. 28,000 കോടി രൂപയുടെ ബിസിനസ്സ് കമ്പനിയായിരുന്നു അന്ന് റിലയന്‍സ് ഇന്‍ഡസ്ട്രീസ്. ഇതിനിടെ സഹോദരങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ ചില കല്ലുകടികള്‍ രൂപപ്പെട്ടു. 2005 ല്‍ കമ്പനി രണ്ടായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടു. ടെലികോം, വൈദ്യുതി ഉല്‍പാദനം, ധനകാര്യ സേവന ബിസിനസുകള്‍ എന്നിവ അനില്‍ അംബാനി ഏറ്റെടുത്തപ്പോള്‍ മുകേഷ് അംബാനി എണ്ണ ശുദ്ധീകരണ, പെട്രോകെമിക്കല്‍സ് ബിസിനസുകള്‍ ഏറ്റെടുത്തു. റിലയന്‍സ് കമ്മ്യൂണിക്കേഷന്‍സ്, റിലയന്‍സ് പവര്‍, റിലയന്‍സ് ക്യാപിറ്റല്‍, റിലയന്‍സ് ഇന്‍ഫ്രാസ്ട്രക്ചര്‍, റിലയന്‍സ് നേവല്‍, റിലയന്‍സ് ഹോം ഫിനാന്‍സ് എന്നിവയാണ് അനില്‍ അംബാനിയുടെ റിലയന്‍സ് ഗ്രൂപ്പ് നടത്തുന്ന ബിസിനസുകള്‍. റിപ്പോര്‍ട്ടുകള്‍ പ്രകാരം, ടെലികോം ബിസിനസ് ലഭിക്കാന്‍ അനില്‍ അംബാനി കാര്യമായി തന്നെ ആഗ്രഹിച്ചിരുന്നു. കാരണം അക്കാലത്ത് വളരെയധികം വളര്‍ച്ചയ്ക്ക് സാധ്യതയുമുള്ള ഒരു വ്യവസായമായിരുന്നു ടെലികോം.

റിലയന്‍സ് കമ്മ്യൂണിക്കേഷന്‍ അല്ലെങ്കില്‍ ആര്‍കോം അനില്‍ ഏറ്റെടുത്ത ഏറ്റവും മികച്ച ബിസിനസ്സ് ആയിരുന്നു. 2002ല്‍ ആര്‍കോം റിലയന്‍സ് ഇന്‍ഫോകോം ആയി തുടങ്ങിയപ്പോള്‍ സിഡിഎംഎ (കോഡ് ഡിവിഷന്‍ മള്‍ട്ടിപ്പിള്‍ ആക്‌സസ്) പ്ലാറ്റ്‌ഫോമാണ് തിരഞ്ഞെടുത്തതെന്ന് റിപ്പോര്‍ട്ടുകള്‍ പറയുന്നു. എന്നാല്‍ എയര്‍ടെല്‍, ഹച്ച് തുടങ്ങിയ എതിരാളികള്‍ ജിഎസ്എം (ഗ്ലോബല്‍ സിസ്റ്റം ഫോര്‍ മൊബൈല്‍ കമ്മ്യൂണിക്കേഷന്‍) ആണ് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്. ടെലികോം വ്യവസായം വളര്‍ന്നപ്പോള്‍, സിഡിഎംഎ റിലയന്‍സിന് ഒരു പോരായ്മയായി. കാരണം ഇത് 2 ജി, 3 ജി സേവനങ്ങളെ മാത്രമേ പിന്തുണച്ചിരുന്നുള്ളൂ. അതുകൊണ്ട് തന്നെ 4 ജി നേടാല്‍ ആര്‍കോമിനായില്ല. കാലക്രമേണ, ടെലികോം വ്യവസായത്തില്‍ മത്സരം രൂക്ഷമായി, വിവിധ കമ്പനികള്‍ കൂടുതല്‍ വരിക്കാര്‍ക്കായി മത്സരിക്കാന്‍ തുടങ്ങി. ബിസിനസ്സ് വളര്‍ത്തുന്നതിനും വിപുലീകരിക്കുന്നതിനുമായി അനില്‍ കടം വാങ്ങിക്കൊണ്ടിരുന്നു. എന്നാല്‍ കാലക്രമേണ ഈ വ്യവസായത്തിലൂടെയുള്ള ലാഭം കുറയാന്‍ തുടങ്ങി. ബിസിനസ്സ് വളര്‍ത്താന്‍ അനില്‍ ശ്രമിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുമ്പോള്‍, നിക്ഷേപങ്ങളുടെ ആവശ്യകത വര്‍ദ്ധിച്ചു. അതിനാല്‍ വീണ്ടും വായ്പകളെ ആശ്രയിക്കാന്‍ തുടങ്ങി.

ശവപ്പെട്ടിയിലെ അവസാന ആണി എന്നതുപോലെ അനില്‍ അംബാനിയുടെ തകര്‍ച്ച പൂര്‍ണമാക്കിയത് ടെലികോം ബിസിനസ്സിലേക്കുള്ള സഹോദരനായ മുകേഷ് അംബാനിയുടെ പ്രവേശനമായിരുന്നു. ടെലികോം ബിസിനസ്സിലേക്കുള്ള തന്റെ മുന്നേറ്റത്തെ അടയാളപ്പെടുത്തി മുകേഷ് ഇന്‍ഫോടെല്‍ ബ്രോഡ്ബാന്‍ഡ് സ്വന്തമാക്കി. 2016 ല്‍, റിലയന്‍സ് ജിയോ ഇന്‍ഫോകോം ആരംഭിച്ചതോടെ ടെലികോം മേഖലയില്‍ ഒരു കൊടുങ്കാറ്റ് വീശിയ പ്രതീതിയായിരുന്നു. ആര്‍കോമിന് മാത്രമല്ല, മുഴുവന്‍ ടെലികോം വ്യവസായത്തിനും ഇത് തിരിച്ചടിയായി. നഷ്ടം വര്‍ധിക്കുകയും കടം കൂടുകയും ചെയ്തതോടെ ആര്‍കോം വയര്‍ലെസ് സേവനം 2017 ല്‍ നിര്‍ത്തിവച്ചു. അനില്‍ പിന്നീട് മറ്റ് ബിസിനസുകളിലേക്ക് ശ്രദ്ധ തിരിക്കാന്‍ തുടങ്ങി. ആസ്തികള്‍ വില്‍ക്കാനും കടം തീര്‍ക്കാനുള്ള പദ്ധതികളും അദ്ദേഹം പ്രഖ്യാപിച്ചു. ആ സമയത്ത്, ആര്‍കോം ജിയോയ്ക്ക് വില്‍ക്കാന്‍ ഒരു കരാറിലേര്‍പ്പെട്ടിരുന്നു, എന്നാല്‍ ടെലികോം വകുപ്പ് ജിയോയോട് ആര്‍കോമിന്റെ കുടിശ്ശികയുടെ ഉത്തരവാദിത്തം ഏറ്റെടുക്കാന്‍ ആവശ്യപ്പെട്ടതിനെത്തുടര്‍ന്ന് വില്‍പ്പന റദ്ദാക്കി.

2018 മെയ് മാസത്തില്‍ അനില്‍ അംബാനി പാപ്പരത്ത നടപടികളിലേക്ക് കടന്നു. നാഷണല്‍ കമ്പനി ലോ ട്രിബ്യൂണല്‍ (എന്‍സിഎല്‍ടി) ആര്‍കോമിനെതിരെ മൂന്ന് നിവേദനങ്ങള്‍ അംഗീകരിച്ചു. 1,100 കോടി രൂപ കുടിശ്ശികയാണ് ആര്‍കോം നല്‍കേണ്ടതെന്ന് എറിക്‌സണ്‍ അവകാശപ്പെട്ടു. എറിക്‌സണ്‍ ഇന്ത്യയ്ക്ക് ഒരു മാസത്തിനുള്ളില്‍ 5.5 ബില്യണ്‍ രൂപ നല്‍കിയില്ലെങ്കില്‍ അനിലിനെ തടവിലാക്കുമെന്ന് സുപ്രീം കോടതി അന്ന് ഭീഷണിപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. മുകേഷ് അംബാനി അവസാന നിമിഷം ഇടപെട്ടാണ് അന്ന് സഹോദരനെ രക്ഷിച്ചത്. 2020ലെ കണക്ക് അനുസരിച്ച് ആര്‍കോമിന് 50,000 കോടിയിലധികം കടമുണ്ട്. ഇന്‍ഡസ്ട്രിയല്‍ & കൊമേഴ്‌സ്യല്‍ ബാങ്ക് ഓഫ് ചൈന ലിമിറ്റഡ് (ഐസിബിസി), ചൈന ഡെവലപ്‌മെന്റ് ബാങ്ക്, എക്‌സ്‌പോര്‍ട്ട്ഇംപോര്‍ട്ട് ബാങ്ക് ഓഫ് ചൈന എന്നിവ ലണ്ടനില്‍ അനില്‍ അംബാനിക്കെതിരെ 708 മില്യണ്‍ ഡോളര്‍ വായ്പ കുടിശ്ശിക വരുത്തിയതിന് കേസെടുത്തു. ഇതിനെ തുടര്‍ന്നാണ് 100 മില്യണ്‍ ഡോളര്‍ നല്‍കണമെന്ന് അനില്‍ അംബാനിയോട് കോടതി നിര്‍ദ്ദേശിച്ചിരിക്കുന്നത്.

2019 മെയ് മാസത്തില്‍ റിലയന്‍സ് നിപ്പണ്‍ ലൈഫ് അസറ്റ് മാനേജ്‌മെന്റ് ലിമിറ്റഡിലെ (ആര്‍എന്‍എം) മുഴുവന്‍ ഓഹരികളും വിറ്റ് റിലയന്‍സ് ക്യാപിറ്റല്‍ മ്യൂച്വല്‍ ഫണ്ട് ബിസിനസില്‍ നിന്ന് പുറത്തുകടന്നു. രണ്ട് പങ്കാളികളും കമ്പനിയില്‍ 42.88 ശതമാനം വീതം കൈവശം വച്ചിട്ടുണ്ട്, ബാക്കിയുള്ളവര്‍ പൊതു ഓഹരി ഉടമകളാണ്. 2019 ഡിസംബര്‍ 31 വരെ അനില്‍ അംബാനി ഗ്രൂപ്പ് കമ്പനികളായ റിലയന്‍സ് കമ്മ്യൂണിക്കേഷന്‍സ്, റിലയന്‍സ് നേവല്‍ & എഞ്ചിനീയറിംഗ്, റിലയന്‍സ് ഇന്‍ഫ്രാസ്ട്രക്ചര്‍, റിലയന്‍സ് പവര്‍ എന്നിവ വായ്പകളില്‍ 43,800 കോടി രൂപയുടെ വീഴ്ച വരുത്തിയിരുന്നു. 2020 ജനുവരിയില്‍ എന്‍സിഎല്‍ടിയുടെ അഹമ്മദാബാദ് ബെഞ്ചാണ് റിലയന്‍സ് നേവല്‍ & എഞ്ചിനീയറിംഗിനെ പാപ്പരത്ത നടപടികള്‍ക്ക് പ്രവേശിപ്പിച്ചത്. ഐഡിബിഐ ബാങ്കിനുള്ള കുടിശ്ശിക വരുത്തിയതിന് ശേഷമാണ് ഇത് സംഭവിച്ചത്. റിപ്പോര്‍ട്ടുകള്‍ പ്രകാരം 9,492 കോടി രൂപ വായ്പയാണ് റിലയന്‍സ് നേവലിനുള്ളത്.

നിലവില്‍ അനില്‍ അംബാനിയുടെ മൂല്യം അദ്ദേഹത്തിന്റെ കടബാധ്യതയാണ്. ഈ ബാധ്യത തീര്‍ക്കാര്‍ അനില്‍ അംബാനിക്ക് ഒരിക്കലും സാധിക്കില്ലയെന്നതാണ് സത്യം. മുകേഷ് അംബാനിക്ക് സഹായിക്കാന്‍ കഴിയുന്നതിനു അപ്പുറമാണ് അനിയന്റെ കടം. ഇനി ചേട്ടന്‍ അനിയനെ കൈയഴിഞ്ഞ് സഹായിച്ചാല്‍ ചോട്ടന്റെ ഏറ്റവും വലിയ സാമ്പന്നന്‍ എന്ന പട്ടം താഴെക്കിറങ്ങും. ഇനിയൊരു തിരിച്ചുവരവ് അസാധ്യമെന്നു തന്നെയാണ് അനില്‍ അംബാനിയെ സംബന്ധിച്ച് ബിസിനസ് ലോകത്തിന്റെ വിലയിരുത്തല്‍.